قدمت هنر فرش بافی در استان کرمان به گذشته های دور قبل از دوران صفویه بازمی گردد. یکی از فرش هایی که در موزه حرم مطهر امام رضا علیه السلام نگهداری می شود ، قالی کرمان است که سابقه آن به حدود پانصد سال پیش برمی گردد. فرش این منطقه مانند سایر نقاط ایران با فراز و نشیب های فراوانی روبرو شده است. شرایط مختلف اقتصادی ، توجه یا عدم توجه به هنر در دوران مختلف و جنگ ها موجب شده فرش کرمان نقاط اوج و فرود فراوانی را تجربه کند.

در دوران صفویه به علت توجه پادشاهان صفوی به هنر ، فرش کرمان نیز به نقطه اوج خود رسید؛ اما در دوران قاجار با افول روبرو شد. با تمامی افت و خیزها در این هنر صنعت کرمانی ، در حال حاضر نام کرمان مترادف با فرش این شهر است و طرفداران بسیاری در تمامی جهان دارد.

ویژگی فرش کرمان از نظر ساختار بافت

در بافت فرش کرمان سه نوع پود در میان رج های بافت به کار می رود. غالبا در سایر نقاط ایران از دو نوع پود ضخیم و نازک در میان رج ها استفاده می شود؛ اما ویژگی فرش کرمان استفاده از سه پود شامل دو پود ضخیم و یک پود نازک در بافت به کار می رود.

در بافت فرش دستباف اصیل دو نوع گره فارسی و ترکی در بافت فرش های دستبافت به کار می رود که هر کدام از این گره ها ویژگی خاصی در فرش ایجاد می کند. فرش های بافته شده با گره فارسی لخت و نرم هستند و فرش بافته شده با گره ترکی بافت محکم تری دارد. البته هر دونوع گره ترکی و فارسی بافت خوب و با کیفیتی را ارائه می دهد؛ ولی اینکه از چه گره ای در بافت فرش استفاده شود ، بستگی به منطقه و سلیقه فرش بافان آتن منطقه دارد.

ویژگی فرش کرمان در نوع گره ، استفاده از گره فارسی در مناطق شهری و گره ترکی در مناطق روستایی است. نباید فراموش کرد که ویژگی فرش کرمان در اصالت آن و استفاده از گره های اصیل ترکی و فارسی است. در حال حاضر در برخی مناطق گره های تقلبی جفتی و بی گره بافی (کمانش) نیز روایت رواج پیدا کرده است. این نوع گره ها باعث بالا رفتن سرعت بافت می شود؛ اما کیفیت کار را به شدت کاهش می دهد.

در بافت قالی کرمان از پشم برای پرز و از نخ پنبه ای برای تار و پود استفاده می شود. پشم کاربردی از نوع محلی است که دوام ، مرغوبیت بالا و حالت ابریشمی و شفاف دارد. در کرمان برای بافت فرش از دار قالی عمودی و افقی استفاده می شود. البته در مناطق عشایری بیشتر دارهای افقی یا خوابیده به کار می رود.

رجشمار فرش ها نیز بین ۳۵ تا ۸۰ متغیر است. به همین دلیل می توان قالی های کرمان را در ظرافت های متنوع خریداری کرد. هر چقدر که میزان رجشمار فرش افزایش پیدا می کند ، ظرافت طرح و نقش فرش نیز بالا می رود.

انواع طرح فرش کرمان

ویژگی فرش کرمان نسبت به فرش سایر مناطق ایران طرح های جالب توجه آن است. این مسئله باعث خاص و ویژه شدن این فرش شده و شهرت جهانی را برای آن به ارمغان آورده است. انواع طرح فرش کرمان که امروزه رواج بیشتری دارند ، شامل طرح خوشه انگوری ، گلدانی و درختی ، سبزیکار چمنی ، برگ چغندری ، ستونی سی و سه پل ، قاب قرآنی ، لچک ترنج ، بته جقه ای ، گل فرنگ ، گوبلن ، شکارگاه ، افشان ، بازوبندی ، خشتی و… است.

هر کدام از انواع طرح فرش کرمان ، بازتابی از ذوق هنری بافندگان این منطقه دارد و نشانی از صلابت ، شجاعت ، مناعت طبع و حوادث گوناگونی است که مردمان این منطقه در طول تاریخ پشت سر گذاشتند. البته درباره قالی کرمان این مسئله قابل توجه است که انواع طرح فرش کرمان از طرح های فرش اصفهانی مانند شاه عباسی و شیخ صفی تاثیر گرفته است؛ به طوری که بیشتر بافندگان در بافت فرش از این طرح ها بهره می برند.

آنچه که فرش کرمان را در نظر همگان زیبا و خاص کرده است ، علاوه بر توجه به طرح و رنگ آن ، تنوع بالای ابعاد فرش است. به طوری که از قالیچه های کوچک تا قالی های بزرگ ۴۷ متری در میان فرش های بافت کرمان مشاهده می شود. این مسئله دست خریداران و دوستداران فرش کرمان را در انتخاب قالی باز می گذارد و می توانند گزینه مناسب را به راحتی انتخاب کنند.

تنوع رنگ فرش کرمان

انواع طرح فرش کرمان به همراه رنگ های متعدد استفاده شده در بافت آن ، موجب گستردگی تنوع این فرش می شو.د می توان گفت یکی از دلایل شهرت این فرش و محبوبیت آن ، تنوع رنگی و استفاده از رنگ های گیاهی در رنگرزی خامه فرش است.

در فرش این منطقه به طور معمول بیش از ۱۵ رنگ و حتی تا ۳۰ رنگ به کار می رود. به همین دلیل این تنوع بالایی رنگی باعث شده قالی این منطقه به یکی از شادترین و متنوع ترین فرش های ایران تبدیل شود. رنگ های سبز سیر و روشن ، صورتی ، سرمه ای ، آبی روشن و سیر ، لاکی روشن و سیر از جمله مهم ترین رنگ هایی هستند که در رنگرزی خامه فرش کرمان استفاده می شود.

در رنگرزی نخ قالی کرمان رنگ های با منشا گیاهی به کار می رود. برگ مو ، بوریا ، پوست انار ، پوست گردو ، حنا ، روناس ، قرمز دانه و نیل در رنگرزی خامه تمامی نقاط ایران به صورت مشترک استفاده می شود. اما نکته جالب توجه در فرش های کرمان استفاده از زاج به عنوان ماده ثابت کننده در رنگرزی خامه فرش است.

خصوصیات فرش سبزیکار کرمان

از میان انواع طرح فرش کرمان می توان به فرش سبزیکار کرمان اشاره کرد. از جمله خصوصیات این طرح توجه به نقوش آن است. این فرش ابتدا در شهر راوند رشد نمود و بعد در سایر نقاط این شهر و سایر نقاط کشور رواج پیدا کرد. مستندات و شواهد نشان می دهد که در ابتدا هنرمندان کرمانی از طرح سبزیکار در بافت فرش استفاده می کردند. در ادامه برخی از خصوصیات فرش سبزیکار کرمان را بررسی می کنیم.

در این فرش شکل درخت بافته نمی شود و فقط شاخه ها و ساقه هایی که پر از گل هستند در بافت فرش مشاهده می شود.
در این طرح برکه فیروزه ای رنگ در سطح فرش بافته می شود. به همین دلیل به طرح فرش سبزیکار کرمان ، طرح آبنما نیز گفته می شود.
آنچه که در طرح سبزیکار بیشتر از همه چیز نمود پیدا می کند ، طرح درختی است. به این معنا که نقوش فرش برگرفته از طبیعت و گل و گیاه هستند.
طرح فرش سبزیکار کرمان نماد زیبایی و خوشبختی است. به همین دلیل این طرح در میان مردم ایران و خریداران سایر کشورهای جهان محبوبیت بسیار بالایی دارد و مورد استقبال قرار می گیرد.